A. Giriş
1. 85 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı
Dövizle sözleşme yasağı olarak adlandırabileceğimiz, bir sözleşme ilişkisinden kaynaklanan para borçlarının (“ödeme yükümlülüklerinin”) yabancı para (“döviz”) ile veya yabancı paraya endeksli olarak (“yabancı para değer kaydı”) kararlaştırılmasını yasaklayan düzenleme, 13/09/2018 tarihli ve 30534 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 12/09/2018 tarihli ve 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (“85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı”) ile yayımı tarihinde (“13/09/2018”) yürürlüğe girmiştir.
85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 1’inci maddesi ile 07/08/1989 tarihli ve Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar (“32 sayılı Karar”)’ın 4’üncü maddesine g bendi eklenmiş ve Türkiye’de yerleşik kişilerin, Bakanlıkça (“Hazine ve Maliye Bakanlığı”) belirlenen haller dışında, kendi aralarındaki taşıt satış sözleşmelerinde sözleşme bedeli (“satış bedeli”) ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları yasaklanmıştır.
Dövizle sözleşme yasağı, 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 2’nci maddesi ile 32 sayılı Karar’a eklenen Geçici Madde 8 uyarınca 13/09/2018 tarihinden önce akdedilmiş olan yürürlükteki taşıt satış sözleşmelerindeki döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmış ödeme yükümlülükleri bakımından da kural olarak uygulanacaktır.
2. 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)
85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile öngörülen dövizle sözleşme yasağının uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığınca 06/10/2018 tarihli ve 30557 sayılı Resmî Gazete’de bir tebliğ yayımlanmıştır. Bu Tebliğ ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’in mülga 8’inci maddesi başlığı ile birlikte yeniden düzenlenmiştir.
Ancak daha sonra Hazine ve Maliye Bakanlığınca 16/11/2018 tarihli ve 30597 sayılı Resmî Gazete’de yeni bir tebliğ yayımlanmış ve bu Tebliğ ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’in 8’inci maddesi tekrar değiştirilmiştir. Bu yazıda bundan sonra “Tebliğ” ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’in bu yazının internet sitemizde yayımlandığı tarih itibarıyla son hali ifade edilecektir.
Son olarak Hazine ve Maliye Bakanlığının internet sitesinde “Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (2018-32/52) Kapsamında Sıkça Sorulan Sorular” (“Sıkça Sorulan Sorular”) başlıklı bir bilgilendirme yazısı yayımlanmıştır.
3. Yazılarımız
Dövizle sözleşme yasağı hakkında daha önce 14/01/2021 tarihinde internet sitemizde “Dövizle Sözleşme Yasağı” başlıklı bir yazı yayımlanmıştır. Bu yazıya buradaki linkten ulaşabilirsiniz. 14/01/2021 tarihli bu yazıda dövizle sözleşme yasağının uygulanabilmesi için gerekli şartlar anlatılmış olup bu kapsamda yazıda dövizle sözleşme yasağı bulunan birçok sözleşmeyle ilgili olarak Tebliğ ile getirilen düzenlemelerden bahsedilmiştir.
Bu yazıda ise yalnızca taşıt satış sözleşmelerine ilişkin düzenlemelerin üzerinde durulacaktır. Gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağına ilişkin yazımıza buradaki linkten, gayrimenkul satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağına ilişkin yazımıza buradaki linkten, eser sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağına ilişkin yazımıza buradaki linkten, finansal kiralama (leasing) sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağına ilişkin yazımıza buradaki linkten, iş sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağı hakkındaki yazımıza ise buradaki linkten erişebilirsiniz.
B. Dövizle Sözleşme Yasağının Uygulanabilmesi için Gerekli Şartlar
1. “Taşıt” İfadesi Ne Anlama Gelmektedir?
Tebliğ’deki “taşıt” ifadesi 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu m. 3’e göre karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan motorlu ve motorsuz araçları ifade etmektedir. (Sıkça Sorulan Sorular 12)
2. Genel Olarak
a. Dövize Endeksleme Yasağı (“Yabancı Para Değer Kaydı”)
Dövizle sözleşme yasağının uygulanabilmesi için gerekli şartlara değinmeden önce şu hususu açık bir şekilde ifade etmek gerekmektedir: Taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağı yalnızca bu sözleşmelerden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden kararlaştırılmasını yasaklamamaktadır. Söz konusu yasak ile taşıt satış sözleşmelerinden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden kararlaştırılmasının yasaklanmasının yanı sıra bu sözleşmelerden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin dövize endeksli olarak kararlaştırılması da yasaklanmaktadır. Örneğin; bir taşıt satış sözleşmesinde satış bedelinin 30.000,00 Amerikan doları olarak kararlaştırılması yasaklandığı gibi bu sözleşmede satış bedelinin ödeneceği tarihteki kur üzerinden 30.000,00 Amerikan dolarının Türk lirası karşılığı olarak belirlenmesi de yasaklanmaktadır. Bu nedenle yasak kapsamındaki taşıt satış sözleşmelerinde satış bedeli dahil ödeme yükümlülüklerinin, dövize endeksleme de yapılmadan, Türk parası olarak kararlaştırılması zorunludur.
Ayrıca Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi ikinci fıkrasında uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen taşıt satış sözleşmelerinin de 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın uygulaması kapsamında dövize endeksli sözleşme olarak değerlendirileceği öngörülmüştür.
b. Dövizle Ödeme Serbestisi
Türk parası olarak kararlaştırılmış ödeme yükümlülüklerinin ödeme tarihindeki kur üzerinden döviz cinsinden ödenmesi ise kural olarak yasak kapsamında yer almamaktadır. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse taşıt satış sözleşmelerinde kural olarak dövizle sözleşme yasağı bulunmakla birlikte dövizle ödeme yasağı kural olarak bulunmamaktadır. Bu nedenle dövizle sözleşme yasağı kapsamındaki taşıt satış sözleşmelerinde ödeme yükümlülüklerinin, Türk parası ile kararlaştırılmış olmak koşuluyla, ödeme tarihinde döviz cinsinden ifa edileceğine ilişkin kayıtlar kural olarak geçerlidir.
3. Sözleşmenin Her İki Tarafının Türkiye’de Yerleşik Kişiler Olması
Taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağının uygulanabilmesi için gerekli ilk şart taşıt satış sözleşmelerinin her iki tarafının da Türkiye’de yerleşik kişiler olmasıdır. Sözleşmenin taraflarından birinin dahi Türkiye’de yerleşik kişilerden olmaması halinde dövizle sözleşme yasağı uygulanmaz. 32 sayılı Karar’ın 2’nci maddesinin (b) bendi uyarınca “Türkiye’de yerleşik kişiler” ifadesi yurt dışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir.
Ancak Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi üçüncü fıkrası ile Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, işlettiği veya yönettiği fonlar, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketlerin de 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın uygulaması kapsamında Türkiye’de yerleşik olarak değerlendirileceği kabul edilmiştir. Örneğin; dışarıda yerleşik bir şirketin pay sahipliklerinin en az yüzde ellisinin Türkiye’de yerleşik kişilerde bulunması halinde normalde dışarıda yerleşik sayılan bu şirket 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın uygulaması kapsamında Türkiye’de yerleşik sayılmaktadır. Sözleşmenin yurt dışında ifa edilmesi durumunda ise bu hüküm uygulanmayacaktır.
4. Sözleşmenin Bakanlıkça İstisna Kapsamına Alınmamış Olması
Taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağının uygulanabilmesi için gerekli ikinci koşul bu sözleşmenin Tebliğ ile dövizle sözleşme yasağının kapsamı dışında bırakılmamış olmasıdır. Türkiye’de yerleşik kişiler arasında akdedilen taşıt satış sözleşmesi, Tebliğ ile yasak kapsamı dışında bırakılmışsa bu sözleşmeden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.
C. Tebliğ ile Öngörülen İstisnalar
Taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağının istisnaları Tebliğ’in 8’inci maddesinin çeşitli fıkralarında düzenlenmiştir. Dövizle sözleşme yasağı istisnalarının bazıları şu şekildedir:
1. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Taraf Oldukları Taşıt Satış Sözleşmeleri
Tebliğ’in 8’inci maddesinin on beşinci fıkrası ile kamu kurum ve kuruluşlarının taraf oldukları taşıt satış sözleşmeleri dövizle sözleşme yasağının dışında tutulmuştur. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse kamu kurum ve kuruluşlarının taraf oldukları taşıt satış sözleşmelerinde bu sözleşmelerden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.
Kamu kurum ve kuruluşlarının taraf oldukları taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağının uygulanmaması için bu sözleşmelerin döviz cinsinden maliyet içermeleri gerekmemektedir.
Sıkça Sorulan Sorular’da 15 numaralı sorunun cevabında kamu kurum ve kuruluşları ifadesi ile 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri olarak ifade edilen, anılan Kanun’un I, II, III ve IV sayılı cetvellerinde bahsedilen kurumlar, idareler ve mahalli idareler ile doğrudan ve dolaylı olarak en az yüzde 50’si bu kurum ve idarelere ait olan şirketlerin ifade edildiği söylenmiştir.
2. Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Şirketlerinin Taraf Oldukları Taşıt Satış Sözleşmeleri
Tebliğ’in 8’inci maddesinin on beşinci fıkrasına göre, Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf oldukları taşıt satış sözleşmelerinde bu sözleşmelerden kaynaklanan satış bedeli dahil ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür. Başka bir deyişle, Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf oldukları taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağı bulunmamaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular’da 16 numaralı sorunun cevabında Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin, sermayesinin en az yüzde 50’si doğrudan veya dolaylı olarak Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfına ait olan ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN gibi şirketler olduğu ifade edilmiştir.
3. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Taraf Oldukları Döviz Cinsinden veya Dövize Endeksli İhaleler, Sözleşmeler ve Milletlerarası Anlaşmaların İfası Kapsamında Gerçekleştirilecek Olan Projeler Dahilinde; Yükleniciler veya Görevli Şirketlerin ve Bunların Sözleşme İmzaladığı Tarafların Üçüncü Taraflarla Akdedeceği veya Bahsi Geçen Projeler Çerçevesinde Akdedilecek Taşıt Satış Sözleşmeleri
Tebliğ’in 8’inci maddesinin on altı fıkrası uyarınca, kamu kurum ve kuruluşlarının taraf oldukları döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası anlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde; yükleniciler veya görevli şirketlerin ve bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği veya bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek taşıt satış sözleşmelerinde bu sözleşmelerden kaynaklanan ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.
Bu hüküm ile kamu kurum ve kuruluşlarının taraf oldukları döviz cinsinden veya dövize endeksli ihaleler, sözleşmeler ve milletlerarası anlaşmaların ifası kapsamında gerçekleştirilecek olan projeler dahilinde yükleniciler, görevli şirketler veya bunların sözleşme imzaladığı tarafların üçüncü taraflarla akdedeceği taşıt satış sözleşmeleri ile bahsi geçen projeler çerçevesinde akdedilecek taşıt satış sözleşmeleri dövizle sözleşme yasağının dışında tutulmuştur.
Sıkça Sorulan Sorular’da 15 numaralı sorunun cevabında kamu kurum ve kuruluşları ifadesi ile 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri olarak ifade edilen, anılan Kanun’un I, II, III ve IV sayılı cetvellerinde bahsedilen kurumlar, idareler ve mahalli idareler ile doğrudan ve dolaylı olarak en az yüzde 50’si bu kurum ve idarelere ait olan şirketlerin ifade edildiği söylenmiştir.
4. Hava Yolu Faaliyetlerine İlişkin Eser Sözleşmeleri
Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirminci fıkrasına göre Türkiye’de yerleşik yolcu, yük veya posta taşıma faaliyetinde bulunan ticari havayolu işletmeleri; hava taşıma araçlarına, motorlarına ve bunların aksam ve parçalarına yönelik teknik bakım hizmeti veren şirketler; sivil havacılık mevzuatı kapsamında havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel hukuk tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar ile söz konusu kuruluşların kurdukları işletme ve şirketler ile doğrudan veya dolaylı olarak sermayelerinde en az yüzde elli hisse oranına sahip olduğu ortaklıkların Türkiye’de yerleşik kişilerle döviz cinsinden veya dövize endeksli bedeller içeren taşıt satış sözleşmeleri akdetmeleri mümkündür. Bu sözleşmelerde dövizle sözleşme yasağı uygulanmayacaktır.
Ç. Ödeme Yükümlülüklerinin Türk Parası Olarak Yeniden Belirlenmesi
1. Genel Olarak
Dövizle sözleşme yasağı, 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 2’nci maddesi ile 32 sayılı Karar’a eklenen Geçici Madde 8 uyarınca 13/09/2018 tarihinden önce akdedilen yürürlükteki taşıt satış sözleşmelerindeki döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmış ödeme yükümlülükleri bakımından da kural olarak uygulanacaktır. 13/09/2018 tarihinden önce akdedilmiş ve dövizle sözleşme yasağı kapsamında bulunan yürürlükteki taşıt satış sözleşmelerinde yer alan döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmış satış bedeli dahil ödeme yükümlülüklerinin 13/09/2018 tarihinden itibaren otuz gün içinde Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenmesi gerekmektedir. Başka bir deyişle, 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile öngörülen dövizle sözleşme yasağı yalnızca yasağın yürürlüğe girdiği tarih olan 13/09/2018’den sonra akdedilen taşıt satış sözleşmeleri için değil, aynı zamanda bu tarihten önce akdedilen taşıt satış sözleşmeleri bakımından da uygulama alanı bulmaktadır.
2. 13/09/2018 Tarihinden Önce Akdedilmiş Bulunan Yolcu Taşıma Amaçlı Ticari Taşıt Satış Sözleşmeleri
Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi beşinci fıkrası uyarınca, 13/09/2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmelerinde yer alan bedellerin Türk parasına çevrilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu hüküm uyarınca taşıt satış sözleşmesinin yolcu taşıma amaçlı ticari taşıtların satışına ilişkin olması gerekmektedir. Ancak 13/09/2018 tarihinden sonra akdedilecek yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmelerinde dövizle sözleşme yasağı bulunmaktadır.
3. Yeniden Belirlemede Usul
Dövizle sözleşme yasağı kapsamında bulunan ve 13/09/2018 tarihinden önce akdedilen yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt sözleşmeleri hariç yürürlükteki taşıt satış sözleşmelerinde yer alan döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmış satış bedeli dahil ödeme yükümlülüklerinin yeniden belirlenmesi konusunda Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi sekizinci fıkrasının ilk paragrafına göre sözleşmenin tarafları bir anlaşma yapabilirler. Ödeme yükümlülüklerinin Türk parasına çevrilmesinde öncelikle tarafların kendi aralarında bir mutabakata varmaları aranmaktadır.
Ancak taraflar bu konuda bir mutabakata varamadıkları takdirde döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan taşıt satış sözleşmelerinde yer alan döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmiş olan ödeme yükümlülükleri Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi sekizinci fıkrasının ilk paragrafı uyarınca, 02/01/2018 tarihinde belirlenen gösterge niteliğindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası efektif satış kuru kullanılarak hesaplanan Türk parası cinsinden karşılığının 02/01/2018 tarihinden ödeme yükümlülüklerinin yeniden belirlendiği tarihe kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması suretiyle belirlenir.
4. Tahsili Yapılmış veya Gecikmiş Alacaklar
Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi sekizinci fıkrasının üçüncü paragrafında dövizle sözleşme yasağı kapsamında bulunan ve 13/09/2018 tarihinden önce akdedilen taşıt satış sözleşmelerinde tahsili yapılmış veya gecikmiş alacaklar için döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmiş bedellerin Türk parası olarak yeniden belirlenmesi zorunluluğu olmadığı ifade edilmiştir. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse bu hüküm gereğince, 13/09/2018 tarihi öncesi vadeli ödeme yükümlülükleri bakımından döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmiş bedellerin Türk parasına çevrilmesi gerekmemektedir.
D. Kıymetli Evrakta Yer Alan Bedeller
Tebliğ’in 8’inci maddesinin yirmi birinci fıkrası “Bu madde uyarınca sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklarda yer alan bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir.” hükmünü içermekte olup anılan hüküm uyarınca, dövizle sözleşme yasağı bulunan taşıt satış sözleşmeleri kapsamında düzenlenecek kıymetli evrakta yer alan bedellerin de döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi mümkün değildir. Ancak yine aynı hüküm uyarınca, 32 sayılı Karar’ın geçici 8’inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarih olan 13/09/2018’den önce düzenlenmiş ve dolaşıma girmiş bulunan bu kapsamdaki kıymetli evrak dövizle sözleşme yasağının kapsamı dışında bırakılmıştır.
*Bu görsel, OpenAI’ın DALL·E modeli kullanılarak ChatGPT tarafından oluşturulmuştur.